Το Γαλάτσι στον 20ο αιώνα

Η Αθήνα μεγαλώνει με πέτρες και ασβέστη. Γύρω στο 1900, τα περισσότερα λατομεία στο κέντρο της Αθήνας κλείνουν με νόμο. Το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων στρέφεται τότε στα προάστια. Νταμάρια ανοίγουν στους λόφους του Γαλατσίου, των Πατησίων και της Κυψέλης, ενώ κοντά τους χτίζονται ασβεστοκάμινα μικρά και μεγάλα. Σε αυτά δουλεύουν εργάτες από τις Κυκλάδες, την Κρήτη, τη Μακεδονία και αλλού.

α. Φωτογραφία από το αρχείο της ΕΥΔΑΠ στο Χεκίμογλου (2014). β. Φωτογραφία από το αρχείο του Βαγγέλη Βαλασιάδη.

Η θέα από το νότιο Τουρκοβούνι προς το κέντρο της Αθήνας δείχνει την επέκταση του αστικού ιστού στον τελευταίο αιώνα. Από τα αριστερά διακρίνουμε τον Λυκαβηττό, τον βράχο της Ακρόπολης, τον λόφο του Στρέφη και τη σχολή Ευελπίδων.Οι πρώτες γειτονιές στο ΓαλάτσιΟι Νάξιοι και οι Κρητικοί που φτάνουν για να δουλέψουν στο Γαλάτσι, χτίζουν τα σπίτια τους γύρω από τα καμίνια. Σύντομα εμφανίζονται εκεί μαγαζιά για να τους εξυπηρετήσουν κι έτσι δημιουργούνται οι πρώτες γειτονιές. Τα σπίτια απλώνονται δεξιά και αριστερά της λεωφόρου Γαλατσίου κοντά στην πλατεία Λιναρά, διαμορφώνοντας τις συνοικίες Ναξιώτικα και Κρητικά. Παράλληλα, αναπτύσσεται από την άλλη πλευρά του λόφου Κατακουζηνού η Λαμπρινή. Ψηλότερα, στις πλαγιές των Τουρκοβουνίων, συνεχίζουν να εγκαθίστανται Ρουμελιώτες βοσκοί και γεωργοί από το Μενίδι, που θα δημιουργήσουν τα Καραγιαννέικα και τα Μενιδιάτικα.

α. Διαφημιστικό του εργοστασίου Κλωναρίδη β. Αεροφωτογραφία της περιοχής όπως είναι σήμερα.

Το εργοστάσιο μπύρας των αδελφών Κλωναρίδη [Εικόνα 2] που εγκαινιάζεται το 1903 στην διασταύρωση Πατησίων και Γαλατσίου, τοξενοδοχείο Δροσιά του Απόστολου Λιασκοβίτη και τα εργοστάσια εριουργίας των αδελφών Κιρκίνη λίγο αργότερα, δίνουν εργασία σε πολλούς κατοίκους της περιοχής. Το κέντρο της Αθήνας αρχίζει να εκσυγχρονίζεται, με ασφαλτόδρομους (1905), τηλέφωνο (1908) και ηλεκτροφωτισμό (1910), όμως το Γαλάτσι παραμένει ακόμα γεμάτο κακοτράχαλους δρόμους με λακκούβες και βαθιά ρέματα. Ο διάσημος συγγραφέας Ζαχαρίας Παπαντωνίου που το επισκέπτεται, γράφει ότι τα δέντρα του δεν είναι πολλά, όμως παινεύει τον δροσερό του αέρα και το χωνευτικό νερό της πηγής του. Αναφέρει επίσης ότι οι Αθηναίοι το προτιμούν για τις συνεστιάσεις των συλλόγων τους. Το 1920, οι κάτοικοι στο Γαλάτσι είναι ακόμα μόλις 319.

α. Φωτογραφία από το βιβλίο της Βλαχάκη (2007), σελ. 89. β. Φωτογραφία από το αρχείο του Βαγγέλη Βαλασιάδη.

Η οδός Αγίας Γλυκερίας όπως έμοιαζε στο προπολεμικό Γαλάτσι και όπως είναι σήμερα. Διακρίνονται το φουγάρο της Καραϊσκάκη, οι κήποι με τα περιβόλια που ανεβαίνουν ως το κατάλευκο ξενοδοχείο Δροσιά (σήμερα πολυκατοικία) και ο ιερός ναός δεξιά. Μικρασιατική καταστροφή και Γερμανική Κατοχή. Η Μικρασιατική καταστροφή (1922) φέρνει στην χώρα πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, που ξεριζωμένοι από τις εστίες τους, αναζητούν δουλειά και στέγη. Η ζήτηση για οικοδομικά υλικά αυξάνεται. Προσφυγικοί συνοικισμοί όπως η Νέα Ιωνία και η Νέα Φιλαδέλφεια ξεπηδούν στη γειτονιά μας, χτισμένοι με πέτρες από τους γύρω λόφους. Το Γαλάτσι δέχεται 47 πρόσφυγες και ως το τέλος της δεκαετίας μετράει πλέον 700 κατοίκους (1928). Η διόγκωση του πληθυσμού της πρωτεύουσας σημαίνει ότι οι ανάγκες σε πόσιμο νερό πολλαπλασιάζονται. Για να καλυφθούν, μεταξύ 1926-28 κατασκευάζονται έργα όπως το φράγμα του Μαραθώνα και το Διυλιστήριο νερού στη Λαμπρινή, που το διαχειρίζεται η αμερικάνικη εταιρία κατασκευών ULEN.

Στη δεκαετία του 1930, εμφανίζεται και το πρώτο λεωφορείο που συνδέει το Γαλάτσι με την Αθήνα. Την ίδια εποχή χτίζεται ο συνοικισμός των Ακτημόνων και αρχίζει τη λειτουργία του το καμίνι της οδού Καραϊσκάκη.Στις αρχές της δεκαετίας του 1940, το σκοτάδι της ναζιστικής κατοχής τυλίγει το Γαλάτσι. Οι Γερμανοί διαλέγουν για το στρατόπεδό τους την περιοχή της Γκράβας ενώ στο διυλιστήριο νερού πραγματοποιούν εκτελέσεις. Τα Τουρκοβούνια χρησιμοποιούνται τόσο από τους κατακτητές, όσο και από Αντάρτες, που τα μετατρέπουν σε κρησφύγετο. Η ανάγκη του εξαθλιωμένου πληθυσμού για ξυλεία, δίνει το τελειωτικό χτύπημα σε όσα πεύκα είχαν απομείνει στην περιοχή της Ομορφοκκλησιάς.

Φωτογραφία από το βιβλίο της Βλαχάκη – Δημητρίου (2013), σελ. 66.

Το καμίνι της οδού Καραϊσκάκη κατασκευάστηκε το 1933 υπό την επίβλεψη Γερμανών μηχανικών και έχει ύψος 90 μέτρα.

Μέχρι το 1970 που σταμάτησε να λειτουργεί, παρήγαγε υψηλής ποιότητας ασβέστη. Από το 2012 λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο του δήμου.Μια νέα αρχή: το Γαλάτσι αυτονομείταιΤο τέλος του πολέμου βρίσκει την Ελλάδα κατεστραμμένη, έτοιμη όμως γιαμια νέα αρχή. Τα σπίτια στο Γαλάτσι, πρόχειρα χτισμένα ανάμεσα σε στάνες, καμίνια και ρεματιές, αρχίζουν να πλησιάζουν επικίνδυνα τα λατομεία. Τα προβλήματα στην περιοχή είναι σοβαρά και ο Δήμος Αθηναίων δείχνει ν’ αδιαφορεί. Οι κάτοικοι αποφασίζουν να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους και να αυτονομηθούν διοικητικά. Έτσι, μόλις ο πληθυσμός αγγίζει τις 9.600 ψυχές, το Γαλάτσι αναγνωρίζεται (1954) ως επίσημη κοινότητα!

Οι πρώτοι εκλεγμένοι άρχοντες του τόπου αναλαμβάνουν δράση: ανοίγονται δρόμοι, τοποθετούνται κρουνοί υδροληψίας, ασφαλτοστρώνεται και ηλεκτροφωτίζεται η Γαλατσίου, οι μεγάλοι χείμαρροι γεφυρώνονται. Με τον καιρό, νέοι κάτοικοι καταφτάνουν. Όταν το 1963 οι Γαλατσιώτες φτάνουν τους 14.000, το Γαλάτσι γίνεται δήμος! Οι αποφάσεις που λαμβάνονται από τα δημοτικά συμβούλια βελτιώνουν την ποιότητα ζωής σημαντικά, αλλά δεν είναι πάντα αλάνθαστες: με την αύξηση του ύψους των οικοδομών και την κατάργηση των πλαϊνών των ακάλυπτων χώρων, οι πολυκατοικίες αρχίζουν να ψηλώνουν και οι κήποι να περιορίζονται.

Η θέα από τον λόφο Κατακουζηνού προς την οδό Ορφανίδου στη δεκαετία του 1950 (όταν το λατομείο Λεβεντάκη λειτουργούσε ακόμα) και σήμερα.

Δικτατορία και ΔημοκρατίαΣτα χρόνια της δικτατορίας (1967-1973), οι ελλείψεις στο Γαλάτσι παραμένουν βασικές: δεν υπάρχουν αρκετά σχολεία ούτε και εκκλησίες, ενώ οι περισσότεροι δρόμοι είναι χωμάτινοι και ακατάλληλοι για να κυκλοφορήσουν αυτοκίνητα. Πολλές γειτονιές ταλαιπωρούνται: Το ρεύμα κόβεται συχνά, το νερό δεν φτάνει σε όλα τα σπίτια, ενώ οι εκρήξεις από φουρνέλα στέλνουν βράχους σε μεγάλη απόσταση, τραυματίζοντας περαστικούς και χτυπώντας αυτοκίνητα! Τα φορτηγά των λατομείων σηκώνουν σκόνη το καλοκαίρι και τον χειμώνα πετούν λάσπες, λερώνοντας σπίτια και ανθρώπους απ’ όπου περνούν.

Φωτογραφία από το σπήλαιο Σωτήρος στα νότια Τουρκοβούνια, που βρίσκεται δίπλα στο θέατρο του Αττικού Άλσους.

Η ησυχία του παλιού Γαλατσίου μοιάζει να έχει χαθεί για πάντα: ακόμα και τα βράδια, οι φούρνοι στα ασβεστοκάμινα βγάζουν τρομακτικούς θορύβους που αναστατώνουν τον ύπνο των κατοίκων! Το 1970, μετά από πολύχρονους αγώνες των δημοτών, τα νταμάρια τελικά κλείνουν και σταματά η λειτουργία των ασβεστοκάμινων. Στο μεταξύ, η χούντα των συνταγματαρχών, έχει αποφασίσει να χτίσει στα Τουρκοβούνια έναν ναό του «Σωτήρα Χριστού» ως τάμαγια την επιτυχία της επανάστασης του 1821. Συγκεντρώνει για τον σκοπό αυτό το τεράστιο ποσό των 450 εκατομμυρίων δραχμών. Από τα χρήματα αυτά τα περισσότερα εξαφανίζονται, πριν καν το έργο ξεκινήσει.

Όταν η Δημοκρατία επιστρέφει στην χώρα, μια νέα φάση ανοικοδόμησης αρχίζει. Ο τόπος εκσυγχρονίζεται και τα παλιά προβλήματα που ταλαιπωρούσαν τους δημότες, σταδιακά εκλείπουν. Εμφανίζονται όμως νέα, όπως η έλλειψη ελεύθερων χώρων, η αποξένωση των δημοτών και η αδιαφορία τους για τα κοινά. Επιπλέον, όπως επιδιώκει να δείξει η διπλανή εικόνα, ο κίνδυνος απώλειας του ιδιαίτερου χαρακτήρα κάθε περιοχής είναι κάτι περισσότερο από ορατός. Λόφοι, εκκλησίες και καμίνια, πνίγονται μέσα στην αχανή τσιμεντένια θάλασσα των πολυκατοικιών και μόνο η γνώση και η εκτίμησή μας γι’ αυτά, μπορεί να τα σώσουν από τη λήθη και να τα αναδείξουν. [Εικόνα 8]Το Γαλάτσι είναι σήμερα μια εξελιγμένη πόλη 60.000 κατοίκων· πυκνοκατοικημένη, αλλά και με αρκετούς χώρους πρασίνου, συγκεντρωμένους γύρω από τους λόφους της. Αποτελεί πόλο έλξης για τους Αθηναίους λόγω του άλσους Βεΐκου και των Τουρκοβουνίων, των ποικίλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, αλλά και μοναδικών μνημείων όπως η Ομορφοκκλησιά και τα γραφικά ασβεστοκάμινα.

Tο βόρειο Τουρκοβούνι όπως ήταν το 1930, κυκλωμένο από πεύκα και ελιές, πριν τα λατομεία αλλοιώσουν την όψη του. Στο κέντρο, ο ίδιος λόφος το 1978, σκαμμένος και παραμορφωμένος. Δεξιά όπως είναι σήμερα, μετά τις επιχωματώσεις και τις δενδροφυτεύσεις των τελευταίων ετών.

Πηγές Πληροφοριών

Tο υλικό ανακτήθηκε αυτούσιο από την ακόλουθη ιστοσελίδα https://sites.google.com/site/galatsigames και έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο εκπόνησης διδακτορικής διατριβής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και οι πληροφορίες αποτελούν μέρος εκπαιδευτικού προγράμματος που υλοποιήθηκε στα σχολεία του Γαλατσίου την εκπαιδευτική περίοδο 2016/7.

Στοιχεία Επικοινωνίας
Αρχιμήδους 2 & Ιπποκράτους
Τ.Κ.: 11146, Γαλάτσι
Τηλ. Κέντρο: +(30) 213.2055300
Εmail: grafeiotypougalatsi@galatsi.gr