Ο κόκκινος σταυρός στους παραπάνω χάρτες, βρίσκεται στο κέντρο του Γαλατσίου, το Παλιό Τέρμα. Στο σταυροδρόμι αυτό συναντιούνται τα σημεία του ορίζοντα, αλλά και οι βασικοί οδικοί άξονες της περιοχής: Η λεωφόρος Γαλατσίου που ανηφορίζει από τα Πατήσια στο Ψυχικό ως Λεωφόρος Πρωτοπαπαδάκη, και η οδός Αγίας Γλυκερίας που συνδέει την Κυψέλη με τη Ν.Ιωνία, ως Λεωφόρος Βεΐκου (Ομορφοκκλησιάς).
Εκτός από το κεντρικό σταυροδρόμι των δύο λεωφόρων, υπάρχει και ένα μικρότερο. Πρόκειται για την οδό Καραϊσκάκη που αλλάζοντας όνομα σε Παπαφλέσσα κινείται βόρεια, ενώνοντας την λεωφόρο Γαλατσίου με το διυλιστήριο της ΕΥΔΑΠ. Κάπου στα μέσα αυτής της διαδρομής, συναντά την οδό Τράλλεων που κατηφορίζει προς τη Ριζούπολη. Εκεί που συναντιούνται η λεωφόρος Γαλατσίου με την οδό Καραϊσκάκη, υπάρχει ένας πραγματικός θησαυρός: Είναι η δημοτική βιβλιοθήκη που στεγάζεται στο παλιό καμίνι!
Τα ασβεστοκάμινα που έδωσαν δουλειά στους πρώτους Γαλατσιώτες, αλλά και τους ταλαιπώρησαν για χρόνια με τους ρύπους και τον θόρυβό τους, έχουν μείνει σήμερα ζωντανά μνημεία του μόχθου των προηγούμενων γενεών. Στο Γαλάτσι έχουν απομείνει τέσσερα ασβεστοκάμινα για να διηγούνται την ιστορία τους: Το κεντρικότερο, μεγαλύτερο και μόνο αξιοποιημένο, είναι αυτό της οδού Καραϊσκάκη, που πλέον λειτουργεί το πολιτιστικό κέντρο του Δήμου, ακολουθούν το καμίνι της Ορφανίδου και δύο μικρότερα, ένα στον λόφο του Παιδιού (Γκράβα) και ένα στο παλιό λατομείο της ΛΑΤΟ στα κεντρικά Τουρκοβούνια.
Η θέση τους φαίνεται στον χάρτη. Σημεία αναφοράς για το Γαλάτσι είναι και οι εκκλησίες, όπως και τα μοναστήρια που φιλοξενεί· χώροι ιεροί, με πλούσια ιστορία, αλλά και συνδεδεμένοι με παμπάλαιους θρύλους! Η Ομορφοκκλησιά και η Αγία Γλυκερία που δίνουν το όνομά τους στον κεντρικό οδικό άξονα της περιοχής, ο Άγιος Σπυρίδωνας και ο Προφήτης Ηλίας που στέκονται στην κορυφή δύο λόφων της, το μοναστήρι του Αγίου Σάββα, που δεσπόζει σαν κάστρο πάνω από την λεωφόρο Γαλατσίου… Στον χάρτη που ακολουθεί, φαίνεται η θέση των πιο σημαντικών ιερών ναών στην περιοχή του Γαλατσίου: Αγία Ειρήνη, Ομορφοκκλησιά (Άγιος Γεώργιος), Αγία Γλυκερία, Άγιος Σπυρίδωνας, Προφήτης Ηλίας, «Παναγίτσα» Κυπριάδου, Άγιος Ανδρέας Λαμπρινής, Αγία Κυριακή και Άγιος Σάββας.
Οι θρύλοι που συνδέονται με το Γαλάτσι είναι πολλοί και έχουν τις ρίζες τους στο μακρινό παρελθόν. Συγγραφείς του περασμένου αιώνα αλλά και σύγχρονοι ερευνητές, κάνουν λόγο για δίκτυο από υπόγειες στοές που ξεκινούν δίπλα από την είσοδο της Ομορφοκκλησιάς και φτάνουν ως τον Λυκαβηττό και την Πεντέλη! Στις σπηλιές του νότιου Τουρκοβουνίου ο λαός πιστεύει πως κάποτε ζούσαν καλικάντζαροι, ενώ ένα βάραθρο λίγο πιο δίπλα, λέγεται πως ήταν κρησφύγετο του φημισμένου ληστή Κακαράμπη! Ένας από τους πιο διαδεδομένους τοπικούς θρύλους, είναι εκείνος που θέλει το νερό στην πηγή της Αγίας Γλυκερίας να ξεπήδησε για πρώτη φορά κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, όταν τρία αδέλφια συναντήθηκαν στον τάφο του πατέρα τους και έμπηξαν τα μαχαίρια τους στο χώμα. Μας τον περιγράφει ο Δημήτριος Καμπούρογλου στο παρακάτω κείμενο:
Κάθε μνημείο είναι ξεχωριστό και πέρα από συγκρίσεις, αξίζει προσοχής και σεβασμού. Για χάρη της μάθησης, συγκρίνουμε δύο ναούς της περιοχής: Την Ομορφοκκλησιά (Άγιος Γεώργιος) και την Αγία Γλυκερία.
Η επαφή με τα μνημεία της περιοχής μας κρίνεται σημαντική. Βιωματικοί, όπως η επίσκεψη / ξενάγηση σε κάποιο από αυτά, αλλά και δημιουργικοί, όπως η κατασκευή μοντέλων από χαρτόνι, η ζωγραφική τους απόδοση ή ο απλός χρωματισμός ασπρόμαυρων εικόνων τους. Ακολουθούν ένα σχέδιο της Ομορφοκκλησιάς από τον χαράκτη Τάσσο και διακοσμητικές λεπτομέρειες από το εσωτερικό του ίδιου ναού, που μπορούν να χρωματιστούν με κηρομπογιές. Πιο κάτω, φωτογραφίες από εκπαιδευτική επίσκεψη στο καμίνι του λόφου του Παιδιού και ζωγραφιές μαθητών από σχολείο της Γκράβας.
Πηγές Πληροφοριών
- Βλαχάκη, Α., Δράκου, Μ., & Ρηγόπουλος, Χ. (2007). Αγχεσμός & Αγία Γλυκερία. Δύο σημεία αναφοράς στο Γαλάτσι. Δήμος Γαλατσίου.
- Βλαχάκη-Δημητρίου, Α., Δράκου Μ., & Ρηγόπουλος Χ. (2013). Ασβεστοκάμινα & Νταμάρια… Δήμος Γαλατσίου.
- Γιαννόπουλος, Ι. (1999). Μυστική Αθήνα και Αττική. Αθήνα: Έσοπτρον. [για το υπόγειο δίκτυο στοών που συνδέουν Ομορφοκκλησιά, Μονή Πεντέλης, Άγιο Ισίδωρο στον Λυκαβηττό και Αγία Δύναμη, σελ. 219]
- Curtius, E., Kaupert, J. (1903). Karten von Attika, v.1. Berlin: Reimer.
- Δράκου, Μ., Ρηγόπουλος, Χ. (2006). Ομορφοκκλησιά: ένα διαχρονικό μνημείο σ’ έναν υπέροχο τόπο. Αθήνα: Δήμος Γαλατσίου. [για τη σύνδεση των Τουρκοβουνίων με τους καλικάντζαρους, σελ. 73]
- Καλαντζοπούλου, Στ. (2000). Σχέδια και σημειώσεις Durand. Στ. Α. Καλαντζοπούλου, Μεσαιωνικοί ναοί της Αθήνας από σωζόμενα σχέδια και σημειώσεις του Paul Durand, (αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή), ΕΚΠΑ: Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αθήνα.
- Καμπούρογλου, Δ. (1964). Γραικός, Γενίτσαρος και Βενετσιάνος, στο Αναγνωστικόν Στ’ Δημοτικού μέρος Α’ «από τον Εθνικόν Βίον». Αθήνα: ΟΕΔΒ.
- Λελούδας, Ν. (2005). Εξερευνώντας την υπόγεια Ελλάδα. Τα σπήλαια – Μύθοι και Πραγματικότητα, τ. Α’. Αθήνα: Ελεύθερη Σκέψις. [για τη σπηλιά του Κακαράπη, σελ. 40]
- Μίτσης, Π. (2005). Οδωνυμικά του Γαλατσίου. Πολιτιστικό πρόγραμμα τοπικής ιστορίας Δ1 & Δ2 Δημοτικού. 5ο πειραματικό ολοήμερο δημοτικό σχολείο Γαλατσίου. Ανακτήθηκε στις 20/7/16 από τη διεύθυνση https://panamitsis.files.wordpress.com/2011/05/odonymika-toy-galatsiou.pdf
- Ορλάνδος, Α. (1923). Μεσαιωνικά μνημεία της πεδιάδος των Αθηνών και των κλιτυών Υμηττού – Πεντελικού, Πάρνηθος και Αιγάλεω, τεύχος Γ’, Αθήνα.
- Χατζηδάκης, Μ. (1956). Βυζαντινά Μνημεία Αττικής και Βοιωτίας. Αρχιτεκτονική – Ψηφιδωτά – Τοιχογραφίες. Αθήνα: Εκδόσεις Αθηνών.
- Χατζούδης, Ν. (2016). Το Γαλάτσι και οι Γαλατσιώτες στο διάβα του 20ού αιώνα. Πρώτος τόμος 1900-1974. Αθήνα: Ταξιδευτής.