Η λατρευτική θέση στο Τουρκοβούνι, Lauter Hans, 1985 – (Bιβλιοθήκη του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών).
Lauter, H. (1985). Der Kultplatz auf dem Turkovuni.
Στην κορυφή 302,1 του Βόρειου Τουρκοβουνίου, έγινε ανασκαφή μεταξύ 28/8/1978 – 27/9/1978. Την εντολή για την αποκάλυψη και συντήρηση του μνημείου έδωσε ο έφορος Βασίλειος Πετράκος. Η Γιώτα Δεκουλάκου και η δεσποινίς Ευστρατίου ήταν παρούσες εκ μέρους της εφορείας.
Ανασκάφηκε χώρος όπου βρέθηκαν πάνω από 5000 θραύσματα, κόκκαλα ζώων και κεραμικά αντικείμενα (κελύφη και κύπελλα, κούπες, σκύφοι, κοτύλες, πρόχοι, κάλαθοι, λεκάνες, οινοχόες, κύλικες, αμφορείς, μαγειρικά σκεύη). Τα αρχαιότερα ευρήματα φτάνουν στο 3.000 π.Χ. Εκείνη την εποχή, δεν φαίνεται να κατοικούσε κάποιος στο σημείο αυτό μόνιμα, έχουν ωστόσο εντοπιστεί στη γύρω περιοχή προϊστορικοί οικισμοί (Κολλέγιο Ψυχικού). Ανάμεσα στα ευρήματα, συγκαταλέγονται θραύσματα από τουλάχιστον 2 ειδώλια ιππέων ή κενταύρων που ανήκουν στο β΄τρίτο του 7ου αιώνα (670-630 π.Χ.). Συγκεκριμένα τα ευρήματα υπ. αρ. 451 και 452 θυμίζουν πίσω άκρα διαφορετικών αλόγων, το αρ. 453 κάτω άκρο ανθρώπου με κλίση ποδιού που υποδεικνύει ιππέα, ενώ και το αρ. 455 παραπέμπει σε πόδι ιππέα, αν και η μορφή του ποδιού οδηγεί μάλλον σε ερμηνεία προσθίου ποδιού Κενταύρου. Κάτω από έναν ελλειψοειδή περίβολο, βρέθηκαν θεμέλια κτηρίου γεωμετρικής εποχής με διαστάσεις 11×7 μέτρα. Γίνεται λόγος λοιπόν για δύο κτήρια: ένα στα ανατολικά, που είχε χτιστεί κατά τη γεωμετρική εποχή (ροζ χρώμα) και ένα ιερό βωμό (διαστάσεων 180 x 276 εκ.) και περίβολο (ύψους 70 εκ. έως 1 μ.) στα δυτικά, από την κλασική εποχή (γαλάζιο χρώμα).
Το ανατολικό κτήριο μάλλον είχε λατρευτική σημασία, αφού η θέση του είναι εντελώς ακατάλληλη για κατοίκηση (αντίστοιχα κτήρια κοσμικής μορφής με λατρευτική κεραμική έχουν βρεθεί και αλλού στην Αττική). (σελ. 126) Διέθετε λίθινο πεζούλι κατά μήκος του τοίχου. (σελ. 133) Τα κεραμικά που βρέθηκαν είναι χρηστικά, κυρίως για θέρμανση υγρών (χύτρες) και μάλλον για παρασκευή μάζας και πολτού (από όσπρια, καρπούς, σιτηρά). Συσχετίζονται με αναίμακτες θυσίες προς χθόνιες θεότητες (πανσπερμία = πολτός από τα είδη που παράγει η τοπική γη). (σελ. 134) Η περιστασιακή διάτρηση αγγείων πόσεως συντείνει στην λατρευτική χρήση των σκευών. (σελ. 140) Οι φορείς της λατρείας ήταν μάλλον οι κάτοικοι που έμεναν δυτικά -στο σημερινό Γαλάτσι- επειδή η πρόσβαση από εκεί ήταν τότε πιο εύκολη. Η αναλογία χρηστικής- εκλεπτυσμένης κεραμικής είναι 7 προς 1 (εκεί κυρίως μαγείρευαν). (σ. 138) Πρόκειται για λατρεία που συνδέεται με θεότητα βροχής και βλάστησης η οποία συμπλέκεται με τη χθόνια λατρεία ενός ήρωα. Μετά το 600 π.Χ. σταματάει η λατρεία και καταστρέφεται η οικία (ή ίσως σταμάτησε η λατρεία επειδή η οικία καταστράφηκε) ενώ τον 5ο π.Χ. ξαναξεκινά, αφού βρέθηκαν μυκίλλα αγγεία (μικρά αγγεία λατρευτικής χρήσης). (σ. 41-42) Στα ΝΔ υπήρχε τοίχος και στη νότια κορυφή μνημείο -ίσως σχήματος κόλουρου κόνου- που καταστράφηκε από το λατομείο. (σελ. 136-7) Το κτήριο αυτό ήταν ή συμβόλιζε τάφο. Αν το ανατολικό κτήριο ήταν ιερό και χρησίμευε ως ιερά οικία για την τέλεση ιερουργιών, τότε το νότιο ίσως ήταν άβατο κενοτάφιο, αφού δεν υπάρχει εκεί κεραμική ή ίχνη θυσιών. Πολλά ηρώα ήταν άβατα για να μην ενοχλείται ο τιμώμενος ήρωας.
Πρόκειται λοιπόν πιθανόν για μια «ιερή οικία» Γεωμετρικής εποχής (700 π.Χ.), μέσα στην οποία προετοιμαζόταν η λατρεία κάποιου τοπικού ήρωα ή θεού. Στο εσωτερικό της ανακαλύφθηκε μεγάλος αριθμός από διάτρητα κεραμικά που χρησιμοποιούνταν για προσφορά (αναίμακτων) θυσιών στον ήρωα ή τους χθόνιους θεούς. Πιο νότια στον λόφο, φαίνεται να υπήρχε μια περιοχή όπου απαγορευόταν η είσοδος. Ίσως εκεί να βρισκόταν κενός τύμβος ενός νεκρού ήρωα που λατρευόταν.
Το δυτικό κτίσμα με τον περίβολο (σ.141) χρονολογούνται βάσει κεραμικής στο τρίτο τέταρτο του 4ου αιώνα (350-330 π.Χ.). Ο τοιχοβάτης του περιβόλου ήταν 70 πόντους ψηλός και αποτελούταν από πλίνθους επιστεμμένους με κεραμίδια. Το άνοιγμα για να μπαίνουν μέσα βρισκόταν λογικά από τον Βορρά. Το ανατολικό (γεωμετρικό) κτήριο είχε καταρρεύσει πριν πολύ καιρό, οπότε εκείνο της κλασικής εποχής χτίστηκε 2 μέτρα πιο ανατολικά και 23 εκατοστά πιο ψηλά, ενώ σήμερα βρίσκεται 13 πόντους κάτω από το έδαφος.
Ο βωμός ήταν στρωμένος σε χώμα, η πλατφόρμα είχε λίθινη επίστρωση, ενώ τα κενά καλύπτονταν με κόκκινο πηλό (λιθόστρωτο). Επίστρωση και περίβολος σχεδιάστηκαν ταυτόχρονα. Η πλατφόρμα ήταν πιο ψηλά (36 πόντους) από το λιθόστρωτο, άρα υπήρχε σε αυτήν τουλάχιστον ένα σκαλοπάτι. Πάνω στην ευθυντηρία του βωμού που ίσως ήταν εξωτερικά στοκαρισμένος υπάρχουν 9 ορθοστάτες. Απέναντι από τον βωμό βρισκόταν μια πέτρα 33 πόντους πιο ψηλή. Δεν ήταν εξέδρα όπου κάθονταν και κοιτούσαν τη θυσία γιατί δεν έχει αμφιθεατρική κλήση, ούτε μέρος για να εναποθέτουν τη στάχτη. Θα ήταν ταιριαστό να υποθέσουμε ότι ήταν βάση αγάλματος. (σελ. 40-41) Ο περίβολος παραγεμίστηκε με τα ερείπια του γεωμετρικού κτηρίου. Εξωτερικά εμφανίζει αδρή πολυγωνική τοιχοποιία με λιθαράκια ανάμεσα. Οι πέτρες λαξεύτηκαν επί τόπου. Δεν πρόκειται για λεπτοδουλειά. Πιο επιμελημένη λάξευση παρατηρείται στους ορθοστάτες του βωμού.
Στην κλασική λοιπόν εποχή (κάπου στο 300 π.Χ.), λατρεύεται στη θέση του ήρωα ένας «καιρικός» θεός. Εκεί δηλαδή ανέβαιναν οι κάτοικοι της γύρω περιοχής για να παρακαλέσουν κάποιον θεό (ίσως τον Όμβριο Δία) να φέρει στα χωράφια τους βροχή. Σε αυτόν θυσίαζαν ζώα σε έναν βωμό, που αντικατέστησε το παλιό κτήριο στην κορυφή του λόφου. Μπροστά στον βωμό βρέθηκε το στήριγμα από μια βάση, πάνω στην οποία πιθανόν να στεκόταν το άγαλμα του θεού. (σχ. σ.124, σ.147)
Ελληνιστικά ευρήματα λείπουν. Τα επιφανειακά ευρήματα ήταν χρηστική κεραμική (8-6 αι.) και τρεις λύχνοι αυτοκρατορικών χρόνων.
Έρευνα – Επιμέλεια – Μετάφραση: Βαλασιάδης Ευάγγελος
