Μάρκος Παντελιάς 1950 – 2018
Ο Μάρκος Παντελιάς γεννήθηκε το 1950 στην Κωμιακή όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια. Απόφοιτος του εξαταξίου Γυμνασίου Χώρας Νάξου, δεν μπόρεσε να συνεχίσει τις σπουδές του λόγω οικονομικών δυσχερειών και μετανάστευσε στην Αθήνα, όπως όλοι σχεδόν οι νέοι της εποχής του, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη την εποχή της μεγάλης φυγής από την επαρχία. Εργάστηκε ως υπάλληλος στα ΕΛΤΑ απ΄ όπου πρόσφατα συνταξιοδοτήθηκε.
Ο Μάρκος Παντελιάς είναι γόνος μιας οικογένειας με σπουδαίους καλλιτέχνες, όπως ο γενάρχης της οικογένειας Παντελιά στην Κωμιακή, ο οποίος σχεδίασε την εκκλησία της Θεοσκέπαστης και φιλοτέχνησε το τέμπλο της. Ο μεγάλος δεξιοτέχνης του βιολιού στην παραδοσιακή μας μουσική Θεοφάνης Παντελιάς, που με τη μουσική του δεξιοτεχνία στο βιολί συνέβαλε τα μέγιστα στην εξέλιξη της ναξιώτικης μουσικής παράδοσης. Η διεθνούς φήμης τραγουδίστρια Μαριάννα Χατζοπούλου-Παντελιά από τη μητέρα της. Ο αγγειοπλάστης Μάρκος Παντελιάς – Κανονομάρκος, παππούς του Μάρκου Παντελιά. Σώζονται ακόμη ως σήμερα και χρησιμοποιούνται πολλά από τα αντικείμενα που στις αρχές του 20ού αιώνα έφτιαχνε, δείγματα της τέχνης του, πιθάρια, λαήνια, ανθοδοχεία φρουτιέρες, σφούνια κ.λπ. που κοσμούν πολλά σπίτια.
Ο Μάρκος Παντελιάς είναι παντρεμένος με τη Σοφία Χωριανοπούλου το γένος Μπαϊρακτάρη και έχει δύο γιους. Από τα παιδικά του χρόνια άρχισε να σκαλίζει το ξύλο, έφτιαχνε ξύλινα παιχνίδια. ξύλινα παιδικά εργαλεία και περνούσε πολλές ώρες μετά τα σχολικά μαθήματα στο μαραγκούδικο του αείμνηστου Σταθάκη στο χωριό, αποτυπώνοντας τα μυστικά της παραδοσιακής ξυλουργικής.
Στην Αθήνα τις ελεύθερες ώρες του ο Μάρκος αναζητούσε τρόπους να μάθει κι άλλα μυστικά γύρω απ΄ την ξυλογλυπτική. Παρακολούθησε σεμινάρια ξυλογλυπτικής του ΕΟΜΜΕΧ και. αφού περιπλανήθηκε σκαλίζοντας πάνω στο ξύλο και δουλεύοντας το φτιάχνοντας διάφορες κατασκευές. ανακάλυψε την ξυλοναυπηγική τέχνη, κάτι που δεν το είχε από την αρχή συγκεκριμενοποιήσει.
Για καιρό περιπλανήθηκε στα καρνάγια του Περάματος. παρακολουθώντας και μαθαίνοντας στην πράξη τα μυστικά της κατασκευής των ξύλινων σκαριών. Έμαθε πολλά απ’ τους καραβομαραγκούς) που όσο περνά ο καιρός χάνονται και λιγοστεύουν. Παράλληλα συγκέντρωνε πληροφορίες, σχέδια κ.λ. χρήσιμα στοιχεία από την ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία. Έτσι μπήκε στο μακρύ δρόμο της ξυλοναυπηγικής τέχνης.
Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό για ένα καλλιτέχνη μιας σπάνιας ομολογουμένως τέχνης. Όντας τελειομανής, δεν ήθελε να κατασκευάζει ξύλινα μοντέλα καραβιών σαν αυτά που συχνά βλέπουμε στις βιτρίνες διαφόρων καταστημάτων ειδών λαϊκής τέχνης. Ο Μάρκος ήθελε να φτιάχνει αληθινά σκαριά. πραγματικά πλεούμενα, με όλους τους όρους της ναυπηγοεπισκευαστικής τέχνης και επιστήμης. Ποια η διαφορά των σκαριών του από εκείνα που φτιάχνονται στα καρνάγια για να πέσουν στη θάλασσα; Μόνο το μέγεθος. Ο καλλιτέχνης της ξυλοναυπηγικής φτιάχνει σε μικρογραφία το κάθε σκαρί με όλες τις λεπτομέρειες, χωρίς να του λείπει το παραμικρό. Και βέβαια η μικρο-ξυλοναυπηγική με αυτές τις προϋποθέσεις είναι πολύ δύσκολη. Παράλληλα αυτή η τέχνη απαιτεί μελέτη, έρευνα, αναζήτηση σχεδίων
βαθιά γνώση της ιστορίας της ναυπηγικής. Και ο Μάρκος τα ερευνά όλα. τα μελετά, τα σπουδάζει.
Έτσι στο απλό εργαστήριό του στην Αλσούπολη συναντάς έναν επιστήμονα με βαθιές ιστορικές και τεχνικές γνώσεις. έναν καλλιτέχνη – καραβομαραγκό. που στέκεται με απόλυτο σεβασμό στην λεπτομέρεια, που διαρκώς αναζητεί, που δεν σταματά να σπουδάζει αυτό που κάνει. Ο Μάρκος Παντελιάς με το Νίκο Λεβογιάννη στο εγκαίνια της έκθεσής του στο Χαλκί Νάξου το καλοκαίρι του 2003. Είναι ο Μάρκος καλλιτέχνης και συνάμα δάσκαλος της ξυλοναυπηγικής. Τα έργα του, τα πλεούμενα του, ανήκουν σε ύλες της κατηγορίες των σκαριών, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Φτιάχνει οποιοδήποτε σκαρί μπορεί να φανταστεί κανένας, από το πιο απλό ως το πιο σύνθετο, φτιάχνει τριήρεις όλων των κατηγοριών, φτιάχνει πανέμορφα ιστιοφόρα με όλες τους τις λεπτομέρειες και γι’ αυτό σπούδασε και την παραδοσιακή ιστιοφορία, που είναι ξεχωριστή, θα λέγαμε, τέχνη. Μ’ αυτή την τεράστια γνώση, μπορεί σήμερα να κατασκευάζει αξιόπιστα αντίγραφα, έχοντας στη
διάθεση του ελάχιστος στοιχεία και χωρίς πλήρη ναυπηγικά σχέδια. Τα μοντέλα που φτιάχνει, είναι κατασκευασμένα με βάση τα σχέδια που συλλέγει από την ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, καθώς και σχέδια που βρίσκει από ιδιώτες. Στην προσπάθεια συλλογής σχεδίων ελληνικών παραδοσιακών πλοίων, συχνά αντιμετωπίζει πολλές και μεγάλες δυσκολίες, γιατί ορισμένα απ’ αυτά υπάρχουν μόνο στο εξωτερικό (Αγγλία. Γαλλία, Αμερική κ.λ.). Όλα τα μοντέλα είναι από ξύλο, φτιαγμένα στο χέρι και το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η αξιόπιστη αποτύπωση των πλοίων, με βάση τα σχέδια που διαθέτει και διαθέτει πολλά και ιδιαίτερα σημαντικά. Κάθε σανίδι είναι κομμένο υπό κλίμακα, βάσει του σχεδίου. Οι πήχεις του πετσώματος λαξεύονται και κυρτώνονται με θερμό αέρα πριν κολληθούν και καρφωθούν στο σκελετό. Τα μοντέλα έχουν μήκος 60, 80 cm και 100 cm και όλες οι ανάγλυφες και σκαλιστές παραστάσεις είναι χειροποίητες. «Είναι όμορφο και μοναδικό να αρμενίζεις στο Αιγαίο της συνάντησης και συνύπαρξης πανάρχαιων πολιτισμών με σκαριά πιστά αντίγραφα, εκπληκτικά αριστουργήματα σαν αυτά του Μάρκου Παντελιά…››, έγραψα στο βιβλίο της εντυπωσιακής έκθεσης που διοργάνωσε ο Μάρκος Παντελιάς το καλοκαίρι του2003 στο Χαλκί Νάξου. Ο ίδιος γράφει στην ιστοσελίδα του για την ξυλοναυπηγική:
«Οι ξυλοκατασκευές, είτε σαν εργαλεία του οικιακού και επαγγελματικού εξοπλισμού, είτε σαν συμπληρωματικές κατασκευές στην οικοδομική δραστηριότητα, είτε σαν αυτόνομες κατασκευές, προκαλούν πάντοτε ενδιαφέρον. Η χρήση του ναυπηγήματος επιβάλλει επιπλέον πλευστότητα, ικανότητα φορτίου, ασφάλεια και αυτόνομη κίνηση. Η παραδοσιακή ναυπηγική τέχνη, συστατικό στοιχείο και του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, εξελίχθηκε και μεγαλούργησε από την αρχαιότητα ως τα μισά του προηγούμενου αιώνα. Η Ανατολική Μεσόγειος, με τους πολιτισμούς που ανέπτυξαν οι λαοί της (αιγυπτιακός, κυκλαδικός, φοινικικός κλ.) και διαδεχόμενος ο ένας τον άλλο, είχε την πρωτοπορία στην ξυλοναυπηγική, που για χιλιάδες χρόνια καθόριζε την εξέλιξή της. Με ιδιαίτερη επαγγελματική ευαισθησία, οι παραδοσιακοί ξυλοναυπηγοί και με εργαλεία, που πολλές φορές έφτιαχναν οι ίδιοι, έκτισαν πλοία με μεγάλη αντοχή στο χρόνο, εξαιρετικής καλαισθησίας και λειτουργικότητας. Χωρίς ναυπηγικό σχέδιο, αλλά με την άμεση σύνδεση σχεδιασμού και εφαρμογής στην πράξη, είχαν τον έλεγχο της κατασκευής. Τα μυστικά του σχεδιασμού μεταδόθηκαν από πατέρα σε γιο, με γεωμετρικές επινοήσεις, η προέλευση των οποίων ανάγεται στην αρχαιότητα. Αυτή η βαριά κληρονομιά, που άφησαν πίσω τους οι παραδοσιακοί ξυλοναυπηγοί είναι ελάχιστα γνωστή. Είδε παραδοσιακή ναυπηγική τέχνη, αν και θα πρέπει να διδάσκεται τείνει να χαθεί με το πέρασμα του χρόνου.
Ταξιδεύουμε λοιπόν στο χρόνο σε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε τα στάδια εξέλιξης της ξυλοναυπηγικής, καθώς και τη χρήση αρκετών εργαλείων από τα αντίγραφα που προβάλλονται. Παρουσιάζονται ακόμη ξύλινα χειροποίητα μοντέλα, αξιόπιστα αντίγραφα υπαρκτών πλοίων, με τα οποία περήφανα οι ναυτικοί μας αρμένιζαν ανά τους αιώνες στις θάλασσες, κατασκευασμένα με τις ίδιες μεθόδους των παραδοσιακών καραβομαραγκών. Αυτά τα μοντέλα είναι στη διάθεση όποιου επιθυμεί να τα αποκτήσει». Ο Μάρκος Παντελιάς έχει πάρει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις καλλιτεχνών και έχει οργανώσει και αρκετές ατομικές. Έχει τιμηθεί με έπαινο και βραβείο από τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» το 1999 και 2000. Πολλές επίσης εφημερίδες, περιοδικά και τηλεοπτικοί σταθμοί έχουν ασχοληθεί και παρουσιάσει τη δουλειά του. Καραβόσκαρα, τρεχαντήρια, γαλιότες, μπομπαρδες, τρόιτες, τριἡρεις, πεντηκόντοροι, ιστιοφόρα και πολλά ακόμη όμορφα σκαριά, που αρμενίζουν στα πελάγη της ιστορίας, αλλά και του λαϊκού μας πολιτισμού, είναι μοναδικά έργα τέχνης, πανέμορφα στολίδια, εικόνες ρομαντικές, που γαληνεύουν στη θέα τους την ψυχή και το πνεύμα, που μας ταξιδεύουν στις θάλασσες της νοσταλγίας και της περιπέτειας. Αυτός είναι ο καλλιτέχνης καραβομαραγκός Μάρκος Παντέλιας, ο Κωμιακίτης, ο συγχωριανός μας
Το κείμενο
Από το βιβλίο ΚΩΜΙΑΚΗ ΝΑΞΟΥ Επιμέλεια του
Νίκου Ι. Λεβογιάννη τόμος Γ΄
Πληροφορίες: Γιάννης Παντελιάς, 6977911398
Γιώργος Παντελιάς, 6973761862
